Аграрлық сектордың дамуы және жемістер мен көкөністерге сұраныстың артуы жағдайында зиянкестермен күресу үшін химиялық пестицидтерді интенсивті және бақылаусыз қолдану барған сайын артып келеді. Сонымен қатар жаһандық жылынумен бірге зиянды организмдердің түрлік құрамы да өзгеріп, жаңа аурулар пайда болуда. Түркістан облысының диқандары да осындай мәселелерге тап болып отыр. Жергілікті шаруалар жеміс-жидек дақылдарының бактериялық күйігінен қызанақ көбелегінен, қызанақ жемістерінің мыжылуынан егін шығындарына ұшырауда. Қоңыр мәмәр қандала және т.б. жаңа қауіп тудырады.
Осыған орай, ФАО (Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы) мамандары Түркістан облысының фермерлерін өсімдік ауруымен күресудің заманауи әдістерін қолдануды үйретеді. Бұл қауіпті препараттарды қолдануды 60%-ға дейін азайтуға, оларды қауіптілігі төмен заттарға ауыстыруға, ал кейбір кезеңде тыңайтқыштардан толық бас тартуға мүмкіндік береді.
1-2 шілдеде Сарыағаш кентінде (Түркістан облысы) ФАО, Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі және ГЭФ-тің «Орталық Азия мен Түркия елдерінде пестицидтердің өмірлік циклін басқару және құрамында ТОЛ бар пестицидтерді жою» жобасы аясында ұйымдастырылған тренинг өтуде. Оған Түркістан облысының фермерлері, жергілікті атқарушы органдардың өкілдері, Ауыл шаруашылығы министрлігінің республикалық және облыстық өкілдері, сондай-ақ ҮЕҰ қатысып жатыр.
ФАО сарапшылары өсімдіктерді кешенді қорғау (IPM) туралы мәлімдеді. Бұл қауіпті және карантиндік зиянкестердің таралуын бақылауда ұстауға, экологиялық таза және бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге және пестицидтерді тұтынуды азайтуға көмектесетін ФАО-ның бірегей құралы. IPM әдістері көптеген елдерде таза топырақты сақтау, биоәртүрлілікті және халықтың денсаулығын қорғау үшін кеңінен қолданылады.
IPM тиімділігін көрсету үшін ФАО 2023 жылы Қазақстанда алма бақтарында, қызанақ пен қырыққабатта сынақтар өткізді. Тәжірибе көрсеткендей, пестицидтерді қолданудың айтарлықтай азайғанына қарамастан, пестицидтер ескі әдіспен қолданылған орындармен салыстырғанда жақсы нәтижелерге жеткізген. Сонымен қатар шығындарды көбейтудің қажеті жоқ еді.
Мысалы, кәдімгі тәжірибе бір маусымда 20-дан астам пестицид қолдануды қажет етсе, ал IPM-де — тек 6, яғни экономикалық тиімділігі 80% -дан астам болды. Бұл орайда токсикологиялық бағалау топырақта да, жемістерде де химиялық заттардың іздерінің жоқтығын көрсетті, бұл өскен өнімнің «тазалығын» көрсетеді.
Жанна Исина, Ж.Жиембаев атындағы Қазақ өсімдіктерді қорғау және өсімдіктер карантині ғылыми-зерттеу институты өсімдіктер карантині бөлімінің меңгерушісі: «Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласында пестицидтерді бақылаусыз қолданудың күшеюі Қазақ өсімдіктерді қорғау және өсімдіктер карантині ғылыми-зерттеу институтының ғалымдарын қатты алаңдатып отыр. Көптеген елдер өсімдіктерді қорғаудың экологиялық таза технологияларына белсенді түрде көшіп жатқанда, қазіргі уақытта Қазақстанда өсімдіктерді зиянкестерден қорғау тек жоғары улы пестицидтермен өңдеу керек деген стереотип қалыптасқан. Бірақ бұл мүлдем қате көзқарас. Топырағымыз бен экологиямызды сақтау, қауіпсіз ауыл шаруашылығын дамыту үшін тыңайтқыштардың мөлшері мен өңдеу мерзімін оңтайландыру қажет. Ерекше қауіпті пестицидтерге балама таңдау да маңызды жайт, бұл қауіптілік класы 3-4 пестицидтерді, биофунгицидтер мен биоинсектицидтерді қолдануды қажет етеді».
Тренингтің тағы бір маңызды бөлігі пестицидтердің бос контейнерлерін пайдалану мәселесіне арналған. Өкінішке орай, Қазақстанның көптеген өңірлерінде мұндай қалдықтарды жинау және өңдеу жүйесі әлі де жоқ. Нәтижесінде пестицидтерге арналған контейнерлер полигондарға түсіп, өртеніп кетеді. Пестицидтердің қалдықтары төгіліп, топырақ пен су қоймаларына сіңіп, қоршаған ортаны ластайды. Шаруалар контейнерлерді күнделікті өмірде, әсіресе азық-түлік мақсатында пайдаланса, одан да қауіпті.
Әсел Шаханова, ФАО-ның пестицидтерге арналған контейнерлерді басқару жүйесі бойынша ұлттық кеңесшісі: «Тәжірибе көрсеткендей, адамдар бос канистрлерді дұрыс жууды білмейді. Көбінесе олар мүлдем жуылмайды және пестицидтердің қалдықтарымен бірге кәдеге жаратуға жіберіледі. Ең сорақысы, олар суды немесе тағамды сақтау үшін контейнерлерді пайдаланады. Пестицидтердің қалдықтарымен жанасу адамдарда улану және басқа да ауыр ауруларды тудыруы мүмкін».
Сарапшы контейнерлерді қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ететін үш рет шаю технологиясын қалай қолдану керектігімен бөлісті.
Әсел Шаханова: «Зерттеуге сәйкес, бірінші жуудан кейін пестицид қалдықтары бастапқы мөлшерден 1,4%-ға, екіншісінен кейін 0,021%-ға, үшіншіден кейін 0,00035%-ға дейін азаяды. Бұл үш рет жуу әдісі қауіпті заттардың мөлшерін айтарлықтай азайтып, контейнерлерді кәдеге жаратуды және қайта өңдеуді қауіпсіз етеді дегенді білдіреді.
Тағы бір маңызды қадам — пестицидтерге арналған контейнерлерді жинау жүйесін әзірлеу және енгізу. ФАО сарапшылары фермерлер мен басқа пайдаланушылар үшін пайдаланылған контейнерлерді қауіпсіз қайтара алатын қабылдау пункттерін ұйымдастыру керек.
Дария Акибекова, Ауыл шаруашылығы министрлігі Агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік инспекция комитетінің өсімдіктерді қорғау бөлімінің сарапшысы: «Бүгінгі таңда МИК «Пестицидтердің QR кодтарын және оларға арналған контейнерлерді одан әрі Қазақстан Республикасының аумағында сату үшін алу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет Ережесінің жобасын әзірледі, сондай-ақ ол мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізіліміне енгізілген. Елімізге әкелінетін канистрлерді QR код арқылы кодтап, бақылау жүйесін іске қосуды жоспарлап отырмыз. Болашақта бұл ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге пестицидтің түпнұсқалығына кепілдік береді және пестицидтердің импорттан контейнерлерді жоюға дейінгі өмірлік циклін бақылауға мүмкіндік береді».
Сонымен қатар фермерлер тиімді және қауіпсіз бүрку әдістеріне үйреніп, тағы басқа да қажетті ақпарат алды. ФАО жақын арада Қазақстанның барлық аймақтарында осындай оқу өткізуді көздеп отыр. Қосымша ақпарат алу үшін ФАО-ға хабарласыңыз: +7 777 021 6055
